|
|
SKAŁY OSADOWE - DEFINICJE POJĘĆ
|
Piaskowce
Wapienie
Dolomity
Trawertyny
Tufy
Zlepieńce
|
|
SKAŁY OSADOWE
CHARAKTERYSTYKA
Skały osadowe to luźne bądź zwięzłe osady nagromadzone na powierzchni skorupy ziemskiej (na lądzie i na dnie zbiorników wodnych), składające się z
minerałów i okruchów skalnych pochodzących z mechanicznego rozkruszenia starszych skał oraz z nowo utworzonych minerałów. Do skał osadowych
zalicza się także produkty chemicznego wytrącania z roztworów, nagromadzenia szczątków zwierzęcych i roślinnych oraz okruchowe produkty erupcji
wulkanicznych. Podział skał osadowych opiera się na ich genezie, składzie i budowie. Podstawowe znaczenie ma podział genetyczny, w którym wyróżniane
są skały: okruchowe, chemiczne, organogeniczne i piroklastyczne.
W Polsce do architektonicznych surowców budowlanych zaliczane są liczne rodzaje skał osadowych: piaskowce, zlepieńce, wapienie, dolomity, opoki i
tufy porfirowe.
Dolomit
- zwięzła skała osadowa składająca się głównie z minerałów węglanowych, wśród których dominuje dolomit (95-100 %), a pozostałość
stanowi kalcyt, minerały ilaste oraz składniki akcesoryczne; dolomity pierwotne występują bardzo rzadko, dolomity wtórne powstają w wyniku przemian wapieni
polegających na zastępowaniu wapnia magnezem.
Opoka - skały przejściowe pomiędzy węglanowymi i krzemionkowymi, odmiany wapienia lub marglu bogate w krzemionkę autogeniczną pochodzenia
organicznego (przeważnie są to spikule - igły krzemionkowych gąbek).
Piaskowiec
- zwięzła osadowa skała okruchowa składająca się z ziarn mineralnych frakcji psamitowej (o średnicy 0,1-2,0 mm) oraz spoiwa;
jest to scementowany piasek; głównym składnikiem najczęściej jest kwarc, ponadto mogą występować skalenie, okruchy skalne, łyszczyki, minerały ciężkie,
szczątki fauny oraz inny materiał okruchowy; spoiwo zlepiające poszczególne ziarna może być: krzemionkowe, węglanowe, ilaste, żelaziste i inne, a także może
mieć charakter mieszany np. wapienno-żelazisty.
Tuf - skała piroklastyczna powstała ze skonsolidowanych popiołów i pyłów wulkanicznych.
Wapień - węglanowa skała osadowa, której głównym składnikiem jest węglan wapnia; złożona głównie z masy podstawowej (mikrytowej lub sparytowej)
oraz różnego rodzaju składników ziarnistych; powstaje z chemicznego lub biochemicznego wytrącania węglanu wapnia oraz z nagromadzenia wapiennych
składników pochodzenia organogenicznego (zoogenicznych, fitogenicznych) bądź nieorganicznego; ze względu na genezę wyróżniane są trzy główne rodzaje
wapieni: organogeniczne, organodetryczne i chemiczne. Pewną odmianą litologiczną wapienia jest trawertyn
- porowata skała osadowa pochodzenia chemicznego powstająca przez wytrącanie węglanu wapnia z wód
źródlanych pod wpływem spadku ciśnienia lub temperatury; odmiana martwicy wapiennej różniąca się od typowej martwicy
większą zwięzłością i teksturą smużystą.
Zlepieniec
(konglomerat) - zwięzła osadowa skała okruchowa złożona z obtoczonych fragmentów skał frakcji psefitowej
(o średnicy powyżej 2,0 mm) oraz spoiwa; jest to scementowany żwir.
WYSTĘPOWANIE
Nowym elementem portalu jest mapa wykonana przy wykorzystaniu Google Maps API i przedstwiająca lokalizację złóż kamieni budowlanych i drogowych w Polsce
Mapa jest na etapie testowania. Możliwe są podstawowe opcje takie jak: powiększanie i pomniejszanie skali mapy, przesuwanie w dowolnym kierunku obszaru wyświetlanego oraz wybór typu mapy. Prosimy o ewentualne uwagi.
MAPA ZLOZ KAMIENI BUDOWLANYCH i DROGOWYCH
Osadowe skały budowlane
Architektoniczne skały budowlane pochodzenia osadowego występują głównie w Polsce południowej: w Górach Świętokrzyskich i ich otulinie, na Wyżynie
Lubelskiej, Wyżynie Śląsko-Krakowskiej, w Karpatach, Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim.
Piaskowce
Piaskowce, występujące w Polsce prawie we wszystkich formacjach geologicznych, stanowią podstawowy rodzaj kamienia budowlanego, wykorzystywany do
tych celów od wielu wieków. Przyczyniło się do tego ich szerokie rozprzestrzenienie, łatwość eksploatacji i obróbki. Najważniejsze rodzaje piaskowców
budowlanych to:
- dolnośląskie piaskowce ciosowe kredowe (jasnoszare, żółtawe),
- dolnośląskie piaskowce permskie (czerwone),
- piaskowce z obrzeżenia Gór Świętokrzyskich: triasowe - czerwone (wąchockie, suchedniowskie, tumlińskie), jurajskie - jasnoszare (szydłowieckie, kunowskie, żarnowskie)
- piaskowce karpackie kredowe i paleogeńskie (szare, zielone).
Zlepieńce
Najbardziej znanym krajowym zlepieńcem jest tzw. zygmuntówka wydobywana na Czerwonej Górze koło Chęcin. Ten wyjątkowo dekoracyjny surowiec
architektoniczny, należący do grupy "marmurów" kieleckich, tworzą otoczaki wapieni i dolomitów dewońskich spojone czerwonym lepiszczem
węglanowo-żelazistym. Zlepieniec przecinają żyły hydrotermalnego kalcytu barwy białej i miodowej. Powstanie skały związane jest z permską (cechsztyńską)
erozją orogenu waryscyjskiego.
Wapienie
Wapienie są szeroko rozprzestrzenioną na terenie Polski i zróżnicowaną grupą skał osadowych. Ich powierzchniowe występowanie związane jest z obszarami:
Gór Świętokrzyskich, Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, Dolnego Śląska i Roztocza.
Dla celów architektonicznych wykorzystywane są wapienie zbite przyjmujące poler tzw. "marmury" i niektóre wapienie zwykłe.
Do grupy nazywanej potocznie "marmurami" należą niektóre wapienie paleozoiczne (dewońskie, karbońskie) występujące w Górach Świętokrzyskich i na
Wyżynie Śląsko-Krakowskiej w obrębie grzbietu dębnickiego oraz wapienie mezozoiczne (jurajskie) znane z okolic Morawicy, położonej na południe od Kielc.
Są to zróżnicowane kolorystycznie, zwięzłe, niekiedy przekrystalizowane wapienie, często zawierające skamieniałości. Reprezentowane są również odmiany żyłowe
lub mające charakter brekcji tektonicznej. "Marmury" świętokrzyskie i dębnickie stanowią cenny materiał dekoracyjno-budowlany stosowany od wielu wieków.
Wśród wapieni zwykłych stosowanych w budownictwie największe znaczenie mają górnojurajskie wapienie (rafowe i płytowe) monokliny śląsko-krakowskiej
oraz neogeńskie wapienie organodetrytyczne z regionu świętokrzyskiego i Roztocza. Wapienie jurajskie, występujące w obrębie Wyżyny Krakowsko-
Częstochowskiej, stosowane były między innymi w budowlach fortyfikacyjnych, sakralnych i świeckich, w elewacjach budynków i brukach. Wapienie
organodetrytyczne i glonowe, charakteryzujące się dużą porowatością, wydobywane są w rejonie Pińczowa i na Roztoczu. Są to tzw. wapienie lekkie.
Porowata odmiana wapieni, występująca w obrębie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej w rejonie Działoszyna, nazywana jest potocznie trawertynem. Genetycznie są to jednak przekrystalizowane jurajskie wapienie skaliste pochodzenia morskiego.
Dolomity
Dolomity wykorzystywane do celów architektonicznych to przede wszystkim, należące do środkowego triasu, tzw. dolomity diploporowe oraz, w znacznie
mniejszym stopniu, dolomity kruszconośne. Wystąpienia tych skał znajdują się na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej, głównie w rejonie Jaworzna, Chrzanowa i Libiąża.
Dolomity diploporowe, które swą nazwę zawdzięczają glonom z rodzaju Diplopora, występującym masowo w formie rurkowatych form o kilkumilimetrowej
średnicy, to skały pelitowe o barwie żółtoszarej bądź żółtobrunatnej, zawierające liczne, nieregularne pory powstałe w trakcie procesu dolomityzacji.
Opoki
Opoki wykorzystywane w architekturze występują głównie w zachodniej części Wyżyny Lubelskiej (rejon Puław, Kazimierza Dolnego, Opola Lubelskiego)
oraz we wschodniej części Wyżyny Kieleckiej (rejon Ożarowa i Opatowa). Ich powstanie związane jest z okresem kredowym. Wykorzystanie opok do celów
budowlanych ma znaczenie lokalne.
Tufy
Tufy porfirowe, związane z permskimi erupcjami porfirów, występują w rejonie Krzeszowic. Lokalne znaczenie architektoniczne ma tzw. tuf filipowicki, występujący koło
miejscowości Filipowice. Jest to skała drobnokrystaliczna, mocno porowata, o niewielkim ciężarze objętościowym i różowej barwie. W jej składzie mineralnym
występują: skalenie, kwarc, schlorytyzowany biotyt oraz okruchy skał obcego pochodzenia.
Opracowanie tekstowe:
Elżbieta Tołkanowicz
|
|
